Nhân Trần: Đặc Điểm, Công Dụng Và 10 Bài Thuốc Trị Bệnh

Nhân trần là thức uống thanh mát, thơm ngọt, đặc biệt mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Để hiểu hơn về dược liệu này, cùng chúng tôi khám phá các thông tin về đặc điểm, công dụng cũng như 10 bài thuốc trị bệnh từ dược liệu.

Nhân trần là gì?

Nhân trần là dược liệu được sử dụng phổ biến trong Y học cổ truyền. Loại cây này ưa sống ở các khu vực khí hậu nhiệt đới. Tại Việt Nam, dược liệu được tìm thấy nhiều ở vùng đồi núi các tỉnh phía Bắc.

• Tên khác: Chè nội, hoắc hương núi, chè cát, tuyến hương lam.
• Tên khoa học: Adenosma glutinosum.
• Họ: Mã đề – Plantaginaceae.

Đặc điểm hình thái

Dưới đây là những đặc điểm hình thái đặc trưng để phân biệt cây nhân trần:

• Loại cây: Là dạng cây thân thảo sống lâu năm.
• Chiều cao: Cao từ 0.5 – 1m.
• Thân: Thân cây tròn, có màu tím, nhiều lông.
• Lá nhân trần: Hình trái xoan, mọc đối xứng và có lông ở hai mặt, mép lá có răng cưa. Khi vò nát sẽ có mùi thơm đặc trưng.
• Hoa: Mọc thành chùm ở đầu cành, màu tím, đài hoa có 5 răng xếp thành hình chuông, thùy ngoài của hoa hình mác dài rộng, thùy trong hoa hẹp.
• Quả: Dạng hình trứng, dài bằng đài hoa, bên trong chứa hạt nhỏ màu vàng.

Cây nhân trần có mấy loại?

Cây nhân trần được phân chia thành 3 loại như sau:

• Nhân trần bồ bồ: Có nhiều vùng gọi là cây nhân trần đực hoặc cây bồ bồ. Tên khoa học của loại nhân trần này là Adenosma capitatum Benth, thuộc họ Scrophulariaceae (Mõm Chó). Dược liệu có đặc tính kháng viêm và tăng tiết mật.
• Nhân trần cái: Còn có tên gọi là hoắc hương núi, tên khoa học Adenosma caeruleum R. Br., thuộc họ Scrophulariaceae (Mõm Chó). Dược liệu sẽ có đặc tính kháng viêm và tăng tiết mật tốt hơn nhân trần bồ bồ.
• Nhân trần cao: Tên gọi khác là nhân trần Trung Quốc, tên khoa học là Artemisia capillaris Thunb, cây thuộc họ Asteraceae (họ Cúc). Loại dược liệu này có được đánh giá cao về tác dụng kháng khuẩn, tiêu diệt vi khuẩn ngoài da và hạ sốt.

Uống nhân trần có tác dụng gì?

Rất nhiều người thắc mắc cây nhân trần trị bệnh gì. Dưới đây là 9 lợi ích cho sức khỏe khi sử dụng nhân trần đúng cách.

• Kháng khuẩn, chống viêm: Hàm lượng lớn saponin trong dược liệu có tác dụng ức chế sự phát triển của một số loại vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh,  thương hàn, E.coli, lỵ, song cầu khuẩn và một số loại nấm khác.
• Lợi tiểu: Một trong những tác dụng của cây nhân trần là lợi tiểu, giúp hỗ trợ cải thiện các vấn đề như bí tiểu, tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ra máu,…
• Trị mất ngủ: Uống nhân trần có dễ ngủ không? Câu trả lời là có. Sử dụng dược liệu đều đặn sẽ giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ, cải thiện tình trạng khó ngủ, mất ngủ, ngủ không sâu giấc.
• Hỗ trợ điều trị bệnh gan: Hoạt chất saponin trong dược liệu có tác dụng nâng cao khả năng thải trừ độc tố trong gan, giúp gan được thanh lọc, giải độc và chống lại các tác nhân gây tổn thương gan. Sử dụng đúng cách sẽ giúp hỗ trợ điều trị xơ gan, viêm gan, gan nhiễm mỡ, rối loạn chỉ số men gan,…
• Ức chế tế bào ung thư phát triển: Trong nhân trần có 2 hoạt chất Flavonoid và saponin mang khả năng ức chế tế bào ung thư phát triển. Đặc biệt, hiệu quả sẽ nâng cao hơn khi kết hợp dược liệu cũng các loại dược liệu như xạ đen, cà gai leo, mật nhân.
• Hạ huyết áp: Nghiên cứu chỉ một trong những tác dụng của nước nhân trần là giúp ổn định chỉ số huyết áp, cải thiện tình trạng huyết áp thấp gây chóng mặt, choáng váng, mệt mỏi.
• Hỗ trợ điều trị viêm túi mật: Các nghiên cứu phát hiện trong nước tuyến hương lam chứa hoạt chất  6,7 – dimethoxycoumarin. Hoạt chất này có tác dụng lợi mật và giảm trương lực cơ vòng Oddi, giúp quá trình bài tiết mật dễ dàng hơn, hạn chế được tình trạng tắc mật.
• Hạ mỡ máu: Các hoạt chất trong nhân trần có tác dụng thúc đẩy chuyển hóa mỡ thừa trong cơ thể, giúp hạ mỡ máu. Từ đó hỗ trợ điều trị rối loạn chuyển hóa lipid, đồng thời ngăn ngừa tình trạng gan nhiễm mỡ.
• Trị mụn, làm đẹp da: Người bị mụn uống nước nhân trần có tốt không? Dùng thường xuyên giúp thanh lọc cơ thể, thải độc, điều hòa nội tiết tố, giúp tình trạng mụn sưng viêm được cải thiện rõ rệt.

Một số bài thuốc phát huy tác dụng của nhân trần

Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về các cách pha nhân trần giúp bảo toàn tối đa hoạt chất tốt có trong dược liệu.

Bài thuốc 1

• Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp và thoái hoàng, có tác dung phòng ngừa bệnh thấp nhiệt và hỗ trợ điều trị bệnh viêm gan cấp – mãn tính.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Nhân trần 30g.
• Cách thực hiện: Thái vụn dược liệu, sao đó cho vào bình và hãm với 500ml nước sôi. Sau 15 – 20 phút là có thể rót ra uống. Có thể pha thêm 1 chút đường phèn vào nước hãm trà.

Bài thuốc 2

• Công dụng: Giúp thanh nhiệt lợi thấp và thông phủ thoái hoàng, có tác dụng chữa viêm gan vàng da cấp tính.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 300g, trà 30g sinh địa hoàng 60g.
• Cách thực hiện: Đem 3 dược liệu trên tán vụn, mỗi ngày lấy 30g dược liệu hãm với 500ml nước sôi. Đậy kín nắp ấm, sau 15 phút có thể rót ra uống. 

Bài thuốc 3

• Công dụng: Thanh nhiệt giải độc và lợi thấp thoái hoàng, được chỉ định dùng trong điều trị viêm gan vàng da cấp tính kèm triệu chứng sốt cao.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 150g, bạch hoa xà thiệt thảo 500g, sinh cam thảo 50g. 
• Cách thực hiện: Tán vụn toàn bộ dược liệu trên, sau đó đem hãm với nước sôi, mỗi ngày dùng 60g.

Bài thuốc 4

• Công dụng: Sơ can lý khí và tiêu thực thoái hoàng, giúp hỗ trợ điều trị viêm gan giai đoạn di chứng gây rối loạn tiêu hóa, đầy bụng chậm tiêu, chán ăn,…
• Chuẩn bị nguyên liệu: Nhân trần 500g, mạch nha 500g, quất bì 250g.
• Cách thực hiện: Tán vụn các nguyên liệu, mỗi ngày hãm 60g dược liệu với 1 lít nước sôi. Đậy kín nắp và đợi sau 20 phút là dùng được.

Bài thuốc 5

• Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp và lợi mật thoái hoàng, giúp phòng chống sỏi mật, viêm gan, viêm túi mật,…
• Chuẩn bị nguyên liệu: Nhân trần 150g, râu ngô 300g, bồ công anh 150g.
• Cách thực hiện: Tán vụn các nguyên liệu trên, sau đó mỗi ngày hãm 50g hỗn hợp với 1 lít nước sôi. Sau khoảng 20 phút có thể rót ra uống trong ngày.

Bài thuốc 6

• Công dụng: Điều trị vàng da do viêm gan siêu vi, có các triệu chứng như tiểu tiện ít, vàng đậm, bí đại tiện, đầy bụng.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 24g, đại hoàng 8g, chi tử 12g.
• Cách thực hiện: Cho các dược liệu trên vào nồi, thêm 1 lít nước và sắc sôi. Sau đó, chắt nước thuốc ra cốc để uống trong ngày.

Bài thuốc 7

• Công dụng: Trị chứng bệnh gây ra do hàn thấp khiến da vàng, mạch trầm yếu, tay chân tê lạnh. 
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 24g, gừng khô 8g, phụ tử 12g, cam thảo 4g. 
• Cách thực hiện: Đem các dược liệu trên cho vào ấm, rót thêm 500 – 800ml nước đun sôi. Đợi khi thuốc sôi thì tắt bếp và rót ra cốc uống.

Bài thuốc 8

• Công dụng: Được dùng trong điều trị viêm gan siêu vi thể mãn tính, triệu chứng kèm theo như vàng da, tiểu tiện không thông.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 16g, bạch truật 12g, phục linh 12g, quế chi 8g, trạch tả 12g, trư linh 12g.
• Cách thực hiện: Cho các dược liệu vào nồi, sắc sôi với 1 lít nước để uống.

Bài thuốc 9

• Công dụng: Chỉ định cho trường hợp bệnh nhân viêm túi mật.
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 63g, uất kim 63g, bồ công anh 63g, nghệ vàng 16g. 
• Cách thực hiện: Cho các dược liệu vào nồi, thêm nước và sắc nước uống.

Bài thuốc 10

• Công dụng: Điều trị sau nắng, phát sốt, kèm các triệu chứng như trướng bụng, tức ngực, chân tay tê buốt, không ra mồ hôi hoặc ra mồ hôi nhưng không hạ sốt, bí đại tiện, nước tiểu đỏ, rêu lưỡi trắng. 
• Chuẩn bị nguyên liệu: Tuyến hương lam 16g, hoàng cầm 12g, hoạt thạch 20g, thạch xương bồ 8g, bạc hà 6g, hoắc hương 6g, mộc thông 8g, xuyên bối mẫu 8g, liên kiều 6g, xạ can 6g, bạch đậu khấu 6g. 
• Cách thực hiện: Đem các dược liệu cho vào nổi, thêm 1 lít nước rồi đun trên lửa nhỏ. Đợi khi thuốc sôi thì tắt bếp, rót ra cốc uống.

Những ai không nên dùng nhân trần?

Uống nhân trần mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng một số đối tượng dưới đây được khuyến cáo không nên tiêu thụ loại nước này.

• Trẻ dưới 1 tuổi và người già: Đây là nhóm đối tượng có hệ tiêu hóa không ổn định và khả năng hấp thu kém. Trong khi đó, nhân trần là thức uống lợi tiểu, có tính giải nhiệt cao. Nếu uống sẽ gây gây chướng bụng, tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa, nặng hơn có thể gây bệnh đường ruột hoặc mất nước, hôn mê.
• Phụ nữ mang thai/sau sinh: Phụ nữ đang mang thai uống loại nước này có thể khiến thai nhi suy dinh dưỡng, thậm chí chết lưu. Bên cạnh đó, nhân trần gây mất sữa, ít sữa ở phụ nữ sau sinh.
• Người đang dùng thuốc: Do nhân trần có tác dụng lợi tiểu, thúc đẩy đào thải các chất khỏi cơ thể. Điều này làm giảm tác dụng của thuốc, đồng thời khiến người bệnh mất nước, mệt mỏi, suy nhược cơ thể.

Nhân trần giá bao nhiêu? Mua ở đâu?

Hiện nay, mức giá nhân trần dao động từ  75.000 – 100.000 VNĐ/kg. Tuy nhiên, phụ thuộc vào từng mùa, từng đơn vị cung cấp, mức giá này sẽ có sự chênh lệch đáng kể.

Bạn có thể mua dược liệu ở nhiều nơi khác nhau, bao gồm:

• Chợ truyền thống: Nhân trần thường được bán ở các khu vực bán thuốc bắc hoặc thảo mộc trong chợ truyền thống.
• Cửa hàng thuốc Đông y: Các cửa hàng thuốc Đông y thường bán nhân trần đã được bào chế sẵn dưới dạng trà, thuốc sắc hoặc bột.
• Siêu thị: Một số siêu thị lớn cũng có bán nhân trần, thường là ở khu vực bán thực phẩm chức năng. Nhân trần được đóng gói sẵn, tiện lợi cho việc sử dụng.
• Cửa hàng online: Bạn có thể mua nhân trần online trên website hoặc các trang thương mại điện tử như Shopee, Lazada,…

Trà nhân trần bị làm giả làm nhái rất nhiều. Vậy nên, dù mua ở đâu, bạn cũng cần tìm hiểu và lựa chọn các đơn vị cung cấp uy tín, có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Lưu ý khi sử dụng dược liệu

Dưới đây là một số lưu ý quan trọng khi sử dụng dược liệu:

• Liều dùng từ 20 – 63g/ngày, tuyệt đối không uống nhiều và không uống liên tục vì sẽ ảnh hưởng không tốt cho hệ bài tiết.
• Không kết hợp trực tiếp nhân trần với cam thảo, bởi nhân trần có tính đào thải nước nhưng cam thảo có tính giữ nước. Do đó, khi kết hợp chúng sẽ gây kỵ, ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe.
• Trong quá trình dùng dược liệu, nếu phát hiện cơ thể có những dấu hiệu bất thường như chóng mặt, buồn nôn, choáng váng,… bạn cần dừng sử dụng và thông báo cho bác sĩ.

Bài viết chia sẻ những thông tin hữu ích liên quan đến nhân trần. Hy vọng, thông qua đó, bạn có thể dễ dàng nhận biết được loại dược liệu này, đồng thời hiểu rõ về công dụng và cách dùng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, bạn nên tham khảo ý kiến dược sĩ, bác sĩ trước khi sử dụng nhân trần.